Δημοσιεύτηκε στο Dnews τον Αύγουστο του 2023.
Το βασικό όπλο κάθε αυταρχικού καθεστώτος δεν είναι ούτε η καταστολή ούτε η διαστρέβλωση της αλήθειας μέσω της προπαγάνδας. Πολύ περισσότερο δεν είναι η ανοιχτή εξαγορά των συνειδήσεων. Η καταστολή, η προπαγάνδα και η εξαγορά έχουν αναμφίβολα πολύ μεγάλη σημασία για την οικοδόμηση και τη διατήρηση ενός καθεστώτος. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι η παθητικότητα των πολιτών, η σιωπηρή αποδοχή της μετατροπής τους σε υπηκόους. Το κρίσιμο για ένα αυταρχικό καθεστώς είναι να πείσει τον πληθυσμό ότι τα πράγματα «έτσι είναι» και δεν μπορούν να αλλάξουν.
Οι υποκλοπές
Τις προάλλες σε μια συζήτηση για τις υποκλοπές καταξιωμένος επικοινωνιολόγος υποστήριζε ότι «ο πολύς κόσμος δεν ενδιαφέρεται για το σκάνδαλο γιατί θεωρεί ότι πρόκειται για διαμάχη στους κόλπους της ελίτ που δεν επηρεάζει τη δικιά του καθημερινότητα». Παρότι αυτή η εκτίμηση είναι βάσιμη για ένα μέρος της κοινωνίας, θεωρώ ότι δεν αποτυπώνει με ακρίβεια την πραγματικότητα.
Έχω την αίσθηση ότι το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών και καταλαβαίνει τι έχει συμβεί και ενοχλείται από το σκάνδαλο. Είναι απίθανο να συνομιλήσεις με κάποιον που δεν έχει έμμισθη σχέση με την κυβέρνηση, ο οποίος θα αρνηθεί την εμπλοκή του κράτους στις υποκλοπές. Είναι εξίσου απίθανο να βρεθεί κάποιος-α που δε θα κρίνει αρνητικά τις υποκλοπές των τηλεφωνικών επικοινωνιών.
Και ξέρουν και δεν τους αρέσει. Αλλά θεωρούν ότι «έτσι είναι τα πράγματα» καθώς και ότι «αυτά πάντα γίνονταν». Η ελληνική κοινωνία διακατέχεται από την ακράδαντη πεποίθηση ότι τα σκάνδαλα εντέλει κουκουλώνονται και ότι η ελίτ βρίσκεται υπό διαρκή ασυλία, ό,τι και αν κάνει.
Σε τελική ανάλυση η στάση απέναντι στις υποκλοπές απορρέει από την κυριαρχία της πεποίθησης ότι τα πράγματα στη χώρα δεν αλλάζουν.
Τα επιχειρήματα
Ασφαλώς χρειάζεται συζήτηση με σοβαρά επιχειρήματα για να καταδειχτεί ότι όσα συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα δεν είναι φυσιολογικά. Στα πενήντα χρόνια της Μεταπολίτευσης κάθε κυβέρνηση αυθαιρέτησε, παραβιάζοντας τους κανόνες της δημοκρατίας, μεταξύ των οποίων το απόρρητο των επικοινωνιών. Όμως ποτέ άλλοτε σε αυτά τα 50 χρόνια της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας δεν στήθηκε ένα τόσο εκτεταμένο δίκτυο παρακολουθήσεων σε βάρος της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, κορυφαίων υπουργών, πολιτικών αρχηγών και ανώτερων κρατικών αξιωματούχων.
Είναι επίσης αλήθεια ότι το φαινόμενο των υποκλοπών κι εν γένει της έκπτωσης των δημοκρατικών ελευθεριών δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Ολοένα και περισσότερο βλέπουμε σε χώρες της ΕΕ φαινόμενα κρατικής αυθαιρεσίας τα οποία παλιότερα ήταν ταυτισμένα με τα δεσποτικά καθεστώτα του Παγκόσμιου Νότου. Όμως σε καμιά άλλη χώρα της ΕΕ (με την εξαίρεση της Ουγγαρίας) δεν παρατηρείται τέτοια επίδειξη καθεστωτισμού από τις κυβερνήσεις. Ούτε πουθενά άλλου εκτυλίσσονται επιχειρήσεις συγκάλυψης που δεν κρατάνε τα προσχήματα.
Όχι, δεν είναι «έτσι» τα πράγματα. Και δεν πρέπει να σταματήσουμε να το τονίζουμε.
Γιάννης Αλμπάνης